Fel ardaloedd diwydiannol eraill yng Ngwledydd Prydain ar ddiwedd y 19eg ganrif, roedd cymoedd de Cymru yn hurt bost dros chwaraeon swyddogol.
![](https://glamarchives.gov.uk/wp-content/uploads/2020/04/DNCB-14-4-158-9-7-002.jpg)
![](https://glamarchives.gov.uk/wp-content/uploads/2020/04/DNCB-14-4-158-9-7-002.jpg)
Mae adroddiadau papurau newydd fel Ras Hewl flynyddol gyntaf y Glowyr, a gynhaliwyd yng Nghaerdydd ym 1926, yn dangos fod ysbryd brawdgarwch a chwarae teg yng nghymunedau glo y de.
![](https://glamarchives.gov.uk/wp-content/uploads/2020/04/DNCB-15-6-17.jpg)
![](https://glamarchives.gov.uk/wp-content/uploads/2020/04/DNCB-15-6-17.jpg)
Erbyn 1930, disgrifiwyd y mwynderau lles a hamdden ym maes glo de Cymru fel gyda’r mwyaf blaengar yn y deyrnas. Roedd cyfleusterau ar gyfer bowls, tennis, croquet, coits, rygbi a phêl-droed mewn llawer i ardal.
![](https://glamarchives.gov.uk/wp-content/uploads/2020/04/Panel-4-Image-3-DNCB-14-4-153-014-e1588163148173.jpg)
![](https://glamarchives.gov.uk/wp-content/uploads/2020/04/Panel-4-Image-3-DNCB-14-4-153-014-e1588163148173.jpg)
Roedd cylchgronau glofeydd yn adrodd am gystadlaethau chwaraeon, gyda ffotograffau, erthyglau a rhestr gemau ar gyfer criced, bowls a rygbi i ddynion. Roedd merched wedi eu cynrychioli yn y cylchgronau hefyd, wrth i dennis i ferched gael ei gynnwys.
![](https://glamarchives.gov.uk/wp-content/uploads/2020/04/D1400-9-1-9-p-269.jpg)
![](https://glamarchives.gov.uk/wp-content/uploads/2020/04/D1400-9-1-9-p-269.jpg)