Roedd Sefydliadau’r Glowyr a Neuaddau Lles yn ganolbwynt i fywyd cymdeithasol, diwylliannol ac addysgol y cymunedau glo.
Ariannwyd y sefydliadau gan gyfraniadau ddaeth o gyflogau’r glowyr, yn aml gyda chefnogaeth y perchnogion glo a Chronfa Les y Glowyr.
![](https://glamarchives.gov.uk/wp-content/uploads/2020/04/D1400-2-1-1-26.jpg)
![](https://glamarchives.gov.uk/wp-content/uploads/2020/04/D1400-2-1-1-26.jpg)
Helpodd llyfrgelloedd ac ystafelloedd darllen y gweithwyr i’w haddysgu eu hunain. Ysgrifennodd F G Rees, Cyfarwyddwr Addysg Morgannwg, yn yr Ocean and National Magazine:
Busnes Sefydliadau Glofaol…yw hyfforddi meddyliau y rheiny sydd yn mynd iddynt a rhoi addysg ryddfrydoli iddynt yn ogystal â’u paratoi ar gyfer bywyd
![](https://glamarchives.gov.uk/wp-content/uploads/2020/04/DNCB-15-17-1-cover.jpg)
![](https://glamarchives.gov.uk/wp-content/uploads/2020/04/DNCB-15-17-1-cover.jpg)
Roedden nhw’n darparu ar gyfer gweithgareddau hamdden, gydag ystafelloedd biliards, neuaddau cyhoeddus a sinemâu.
![](https://glamarchives.gov.uk/wp-content/uploads/2020/04/Panel-6-Image-3-DNCB-15-17-1-library.jpg)
![](https://glamarchives.gov.uk/wp-content/uploads/2020/04/Panel-6-Image-3-DNCB-15-17-1-library.jpg)
Erbyn 1930 roedd dros 100 o sefydliadau ledled de Cymru. Fe ddaethant yn galon i’w cymunedau.