Y Rhyfel Byd Cyntaf

Os ydych chi’n chwilio am wybodaeth ynghylch effaith y rhyfel ar eich teulu, tref neu ardal, mae’n bosibl y gallai Archifau Morgannwg fod o gymorth i chi.

Mae gennym ystod eang o adnoddau a allai fod yn ddefnyddiol i chi, yn cynnwys llyfrau cofnodion ysgol, cofnodion awdurdodau lleol a llongau, rhestrau anrhydedd, ffotograffau, dyddiaduron, llythyrau a llawer mwy.

Gweithdy ysgolion

Mae Archifau Morgannwg yn cynnig gweithdy ar y Rhyfel Byd Cyntaf am ddim i ysgolion.

Mae’r gweithdai’n edrych ar effaith y rhyfel ar ardaloedd lleol i’ch ysgol. Gellir teilwra’r gweithdy at unrhyw lefel, o CA2 i Fagloriaeth Cymru.

Cysylltwch â ni i gael rhagor o wybodaeth.

Darllen mwy

Bydd Archifau Morgannwg yn trafod mwy am y Rhyfel Byd Cyntaf yn ein blog. Bydd eitemau yno gan wirfoddolwyr a staff yr Archifdy.

Ewch i ddarllen y blog yn: http://glamarchives.wordpress.com

Cofrestrwch er mwyn dilyn y blog. Byddwch hefyd yn derbyn hysbysiad bob tro y bydd erthygl newydd yn ymddangos.

Adnoddau ar-lein

Fel rhan o’n gwaith o goffau canrif ers dechrau’r Rhyfel Byd Cyntaf, mae ein gwirfoddolwyr wedi bod yn gweithio’n galed yn creu mynegeion ar gyfer nifer o gofnodion o’r cyfnod. Y nod yw ei gwneud hi’n haws i aelodau’r cyhoedd sydd am goffau’r rhyfel eu hunain, neu sy’n chwilio am wybodaeth ar effaith y rhyfel ar eu teulu, tref neu ardal.

Mae’r adnoddau y mae ein gwirfoddolwyr wedi eu creu ar gael i lawr lwytho o’r dudalen hon.

Cofnodion Rhyfel Byd Cyntaf Llyfrau Log Ysgolion
Aberdar Cofnodion Llyfr Log
Caerffili a Gelligaer Cofnodion Llyfr Log
Caerdydd Cofnodion Llyfr Log
Llantrisant Cofnodion Llyfr Log
Merthyr Tudful Cofnodion Llyfr Log
Morgannwg Ganol Cofnodion Llyfr Log
Amrywiol Cofnodion Llyfr Log
Aberpennar Cofnodion Llyfr Log
Pontypridd Cofnodion Llyfr Log
Rhondda Cofnodion Llyfr Log
Ysgolion Uwchradd Cofnodion Llyfr Log
De Ddwyrain Morgannwg Cofnodion Llyfr Log

Restr Anrhydedd Corfforaeth Dinas Caerdydd a Brwydr Coedwig Mametz 7-12 Gorffennaf 1916

I gofio canmlwyddiant Brwydr Coedwig Mametz, ymchwiliodd Rosemary Nicholson i’r gwŷr y cofnodwyd eu bod wedi gwasanaethu yn Mametz ar Restr Anrhydedd Corfforaeth Dinas Caerdydd, a gedwir yn Archifau Morgannwg.

Mae’r rhestr anrhydedd yn cofnodi enw, cyfeiriad, oedran a rheng y milwyr hyn, ac yn rhoi man cychwyn i’r ymchwil sy’n ymddangos yn ei llyfryn. Mae gan rai o’r enwau hanes cudd, diddorol, tra bod eraill heb ddatgelu dim.

Dyma’r cyntaf o ddwy ddogfen a luniwyd gan Rosemary.

 

16eg Bataliwn (Dinas Caerdydd) y Gatrawd Gymreig, Rhestr Anrhydedd, Coedwig Mametz 7-12 Gorffennaf 1916

Dyma’r ail o ddwy ddogfen a luniwyd gan Rosemary Nicholson sy’n ymchwilio i Goedwig Mametz.

Mae’r ddogfen yma yn coffau aelodau o 16eg Bataliwn (Dinas Caerdydd) y Gatrawd Gymreig a gollodd eu bywydau yng Nghoed Mametz.

Cyflwynwyd y papurau ymchwil ar Restr Anrhydedd Corfforaeth Dinas Caerdydd i Archifau Morgannwg gan yr awdur, Rosemary Nicholson, ac maent yn ymddangos ar ein gwefan trwy ei charedigrwydd hi.

 

Gweithwyr Dinas Caerdydd

I goffau canmlwyddiant y Rhyfel Byd Cyntaf mae Rosemary Nicholson wedi ymchwilio i gefndir y bobol a enwyd ar Restr Anrhydedd Gweithwyr Corfforaeth Caerdydd a laddwyd yn y Rhyfel Byd Cyntaf, ynghyd a’r ffurflenni cais am gynnwys ar y rhestr sy’n amgaeedig a llythyron gan deulu.

Trefnwyd yr ymchwil yn ôl yr adran o’r Gorfforaeth lle bu’r gweithiwr unigol yn gweithio ar adeg ymrestru.

Town Clerks Roll of Honour City Treasurers Roll of Honour
Public Works Roll of Honour Public Works Roll of Honour
Public Works – Street Cleaning Roll of Honour Public Works – Street Gas Lighting Heating & Ventilation Roll of Honour
Public Works – Tramways Permanent Way Roll of Honour Property Markets Roll of Honour
Waterworks Roll of Honour Medical Officer of Health Roll of Honour
Electric Tramways Roll of Honour Part 1 Electric Tramways Roll of Honour Part 2
Parks Roll of Honour Cemetery Roll of Honour
Library Services Roll of Honour

Cyflwynwyd yr ymchwil yma i Archifau Morgannwg drwy garedigrwydd yr awdur, Rosemary Nicholson, ac mae’n ymddangos ar ein gwefan trwy ei charedigrwydd hi.

Hoffwn glywed gan aelodau o’r cyhoedd a allai adnabod enwau cyndeidiau posibl ac a fyddai’n fodlon rhannu gwybodaeth ychwanegol â ni.

Restr Goffa Bythynnod Aberdâr

I goffáu’r Rhyfel Byd Cyntaf, ymchwiliodd Rosemary Nicholson i enwau’r dynion ar Restr Goffa Bythynnod Aberdâr, sy’n cael ei chadw yn Archifau Morgannwg. Mae cyfanswm o 83 o enwau ar y rhestr. Mae mwy o wybodaeth ar gael ar gyfer rhai nag eraill, ac mae’n debyg i bob un ohonynt fynychu’r Ysgol Ddiwydiannol yn Nhrecynon, Aberdâr.

Mae’r rhestr lawn o’r ymchwil ar gael yma i’w chwilio. Er i Rosemary ddod o hyd i gymaint o wybodaeth â phosibl, nid yw’r ymchwil yn gyflawn o bell ffordd. Os oes unrhyw un yn nabod perthynas bosibl ymysg yr enwau ar y rhestr ac yn gallu llenwi unrhyw fanylion coll, cysylltwch ag Archifau Morgannwg – byddai’n wych clywed gennych chi.

Cyflwynwyd y papur ymchwil ar Restr Goffa Bythynnod Aberdâr i Archifau Morgannwg gan yr awdur, Rosemary Nicholson, ac mae’n ymddangos ar ein gwefan trwy ei charedigrwydd hi.

d787_1_005 headshotDyddiadur Rhyfel Capten Mervyn Crawshay

Ganed Mervyn Crawshay ar 5ed Mai 1881 yn Dimlands, Llanilltud Fawr, yn fab i Tudor Crawshay, Uwch Siryf Morgannwg, ac yn ŵyr i’r meistr haearn William Crawshay o Ferthyr Tudful. Dewisodd Mervyn ddilyn gyrfa yn y fyddin ac ymunodd â Chatrawd Caerwrangon ym 1902. Gwasanaethodd am ddwy flynedd yn rhyfel De Affrica gan symud ym 1908 i 5ed Gwarchodlu’r Marchfilwyr (Tywysoges Charlotte o Gymru). Cafodd ei ddyrchafu’n gapten ym mis Ebrill 1911. Roedd Crawshay yn farchog o fri a chynrychiolodd Loegr mewn twrnameintiau milwrol yn America ym 1913, gan ennill y Cwpan Aur yn y gystadleuaeth ryngwladol.

Roedd Mervyn Crawshay yn aelod o Fyddin Ymdeithiol Prydain, a oedd yn gymharol fach, a anfonwyd i helpu’r Ffrancwyr i amddiffyn Gwlad Belg yn wyneb ymosodiad yr Almaen. Mae cofnodion agoriadol ei ddyddiadur, ar 15 ac 16 Awst, yn sôn am adael Southampton a chyrraedd Le Havre.  Mae’r dyddiadur yn gorffen yn sydyn, yng nghanol frawddeg, ar 29 Hydref 1914. Gallwch ddarllen yr holl gofnodion yma.